Γρήγορη αναζήτηση
Τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα (EPS) είναι μια ομάδα κινητικών διαταραχών που συνήθως συνδέονται με τη χρήση αντιψυχωσικών φαρμάκων. Τα συμπτώματα αυτά προκαλούνται από αλλαγές στα επίπεδα της ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που συμβάλλει στη ρύθμιση της κίνησης και της διάθεσης, στον εγκέφαλο.
Τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα, χαρακτηρίζουν τις παρενέργειες που προκαλούνται από ορισμένα φάρμακα. Αυτές οι παρενέργειες περιλαμβάνουν:
- ακούσιες ή ανεξέλεγκτες κινήσεις
- τρόμος
- μυϊκές συσπάσεις
Γενικές Πληροφορίες
Τι είναι τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα (EPS);
Τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα (EPS) είναι μια ομάδα κινητικών διαταραχών που μπορεί να εμφανιστούν ως παρενέργεια ορισμένων φαρμάκων, ιδίως των αντιψυχωσικών φαρμάκων. Τα συμπτώματα αυτά προκαλούνται από αλλαγές στα επίπεδα της ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που συμβάλλει στη ρύθμιση της κίνησης και της διάθεσης, στον εγκέφαλο.
Τα συμπτώματα του EPS μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Ακαθησία: αίσθημα ανησυχίας ή διέγερσης, που συχνά συνοδεύεται από παρόρμηση για κίνηση.
- Δυστονία: ακούσιες μυϊκές συσπάσεις που προκαλούν συστροφές, επαναλαμβανόμενες κινήσεις ή μη φυσιολογικές στάσεις.
- Παρκινσονισμός: συμπτώματα που μοιάζουν με τη νόσο του Πάρκινσον, όπως τρόμος, ακαμψία και βραδυκινησία (βραδύτητα της κίνησης).
- Όψιμη δυσκινησία: ακούσιες κινήσεις του στόματος, των χειλιών, της γλώσσας ή του σαγονιού, όπως το χτύπημα των χειλιών ή η προεξοχή της γλώσσας, που μπορεί να γίνουν μη αναστρέψιμες.
- Κακόηθες νευροληπτικό σύνδρομο : όχι συχνά εμφανιζόμενο πλέον σοβαρό σύνδρομο που περιλαμβάνει διαταραχή συνείδησης, διαταραχή του αυτόνομου συστήματος, υπερπυρεξία, μυόκλονος, υπερτονία κ.α.
Το EPS μπορεί να εμφανιστεί ως παρενέργεια διαφόρων φαρμάκων που επηρεάζουν το σύστημα νευροδιαβιβαστών ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, συμπεριλαμβανομένων των αντιψυχωσικών, των αντιεμετικών και ορισμένων αντικαταθλιπτικών. Πιστεύεται ότι το EPS προκαλείται από μια ανισορροπία στη δραστηριότητα της ντοπαμίνης και της ακετυλοχολίνης, ενός άλλου νευροδιαβιβαστή που συμβάλλει στη ρύθμιση της κίνησης.
Ο κίνδυνος εμφάνισης EPS μπορεί να εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου του τύπου του φαρμάκου, της δοσολογίας και των ατομικών διαφορών στη γενετική και τη φυσιολογία. Ορισμένα άτομα μπορεί να είναι πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη EPS από άλλα.
Το EPS μπορεί να είναι οξύ ή χρόνιο. Το οξύ EPS εμφανίζεται λίγο μετά την έναρξη ενός φαρμάκου ή την αύξηση της δόσης και μπορεί να υποχωρήσει αυτόματα ή με τη μείωση της δόσης. Η χρόνια EPS μπορεί να αναπτυχθεί με την πάροδο του χρόνου και μπορεί να επιμένει ακόμη και μετά τη διακοπή του φαρμάκου.
Εκτός από την EPS που προκαλείται από φάρμακα, υπάρχουν επίσης ορισμένες ιατρικές παθήσεις που μπορεί να προκαλέσουν EPS, όπως η νόσος του Πάρκινσον και η νόσος του Huntington.
Τι προκαλεί τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα (EPS);
Το εξωπυραμιδικό σύστημα είναι ένα νευρωνικό δίκτυο στον εγκέφαλό που συμβάλλει στη ρύθμιση του κινητικού ελέγχου και του συντονισμού. Περιλαμβάνει τα βασικά γάγγλια, ένα σύνολο δομών σημαντικών για την κινητική λειτουργία. Τα βασικά γάγγλια χρειάζονται ντοπαμίνη για τη σωστή τους λειτουργία.
Τα αντιψυχωσικά βοηθούν στη βελτίωση των συμπτωμάτων με τη δέσμευση στους υποδοχείς ντοπαμίνης στο κεντρικό νευρικό σας σύστημα και τον αποκλεισμό της ντοπαμίνης. Αυτό μπορεί να εμποδίσει τα βασικά γάγγλια να λαμβάνουν αρκετή ντοπαμίνη. Ως αποτέλεσμα μπορεί να αναπτυχθούν εξωπυραμιδικά συμπτώματα (ESP). Τα EPS μπορεί να εμφανιστούν ως παρενέργεια ορισμένων φαρμάκων που επηρεάζουν το σύστημα του νευροδιαβιβαστή της ντοπαμίνης, ιδίως των αντιψυχωσικών φαρμάκων. Πιστεύεται ότι τα EPS προκύπτουν από μια ανισορροπία μεταξύ της ντοπαμίνης και της ακετυλοχολίνης, ενός άλλου νευροδιαβιβαστή που συμβάλλει στη ρύθμιση της κίνησης. Η ντοπαμίνη και η ακετυλοχολίνη έχουν αντίθετες επιδράσεις στο κινητικό σύστημα, με τη ντοπαμίνη να προάγει την κίνηση και την ακετυλοχολίνη να αναστέλλει την κίνηση. Όταν υπάρχει περίσσεια ντοπαμίνης ή ανεπάρκεια ακετυλοχολίνης, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε δυσλειτουργία του κινητικού συστήματος και στην ανάπτυξη του EPS. Άλλα φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν EPS περιλαμβάνουν τη μετοκλοπραμίδη, ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ναυτίας και του εμέτου, και ορισμένα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά. Αυτά τα φάρμακα μπορούν να επηρεάσουν το σύστημα νευροδιαβιβαστών ντοπαμίνης στον εγκέφαλο και να προκαλέσουν δυσλειτουργία του κινητικού συστήματος.
Ατομικοί παράγοντες όπως η γενετική, η ηλικία και η γενική κατάσταση της υγείας μπορούν επίσης να συμβάλουν στην ανάπτυξη του EPS. Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να είναι πιο επιρρεπείς στην ανάπτυξη EPS από άλλους και οι ηλικιωμένοι ενήλικες μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο λόγω των μεταβολών στον εγκέφαλο που σχετίζονται με την ηλικία. Άλλες ιατρικές καταστάσεις, όπως η νόσος του Πάρκινσον και η νόσος του Χάντινγκτον, μπορούν επίσης να προκαλέσουν EPS. Αυτές οι παθήσεις περιλαμβάνουν εκφύλιση των περιοχών του εγκεφάλου που ρυθμίζουν την κίνηση και μπορεί να οδηγήσουν σε μια σειρά κινητικών συμπτωμάτων, όπως τρόμος, ακαμψία και βραδύτητα της κίνησης.
Τα αντιψυχωσικά πρώτης γενιάς προκαλούσαν συνήθως εξωπυραμιδικά συμπτώματα (EPS). Με τα αντιψυχωσικά δεύτερης γενιάς, οι παρενέργειες τείνουν να εμφανίζονται σε χαμηλότερα ποσοστά. Αυτά τα φάρμακα έχουν μικρότερη συγγένεια με τους υποδοχείς ντοπαμίνης και δεσμεύονται χαλαρά και μπλοκάρουν ορισμένους υποδοχείς σεροτονίνης.
Τα αντιψυχωσικά πρώτης γενιάς (1ης) περιλαμβάνουν:
- chlorpromazine
- haloperidol
- levomepromazine
- thioridazine
- trifluoperazine
- perphenazine
- flupentixol
- fluphenazine
Τα αντιψυχωσικά δεύτερης γενιάς (2ης) περιλαμβάνουν:
- clozapine
- risperidone
- olanzapine
- quetiapine
- paliperidone
- aripiprazole
- ziprasidone
Πώς διαγιγνώσκονται τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα (EPS);
Τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα (EPS) συνήθως διαγιγνώσκονται από έναν ιατρό (νευρολόγο), ο οποίος θα αξιολογήσει το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς, τη χρήση φαρμάκων και τα συμπτώματα. Η διάγνωση μπορεί να περιλαμβάνει φυσική εξέταση, νευρολογικές εξετάσεις και ενδεχομένως άλλες διαγνωστικές εξετάσεις για τον αποκλεισμό άλλων πιθανών αιτιών των συμπτωμάτων.
Κατά τη διάρκεια της φυσικής εξέτασης, ο ιατρός μπορεί να αναζητήσει σημάδια EPS, όπως μυϊκή ακαμψία, τρόμο και μη φυσιολογικές κινήσεις του προσώπου, του στόματος ή της γλώσσας. Οι νευρολογικές εξετάσεις μπορεί να περιλαμβάνουν την αξιολόγηση της μυϊκής δύναμης, των αντανακλαστικών και του συντονισμού. Άλλες διαγνωστικές εξετάσεις, όπως εξετάσεις αίματος ή απεικονιστικές μελέτες, μπορεί να παραγγελθούν για να αποκλειστούν άλλες ιατρικές καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν παρόμοια συμπτώματα.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η διάγνωση των εξωπυραμιδικών συμπτωμάτων (EPS) μπορεί να είναι δύσκολη, καθώς τα συμπτώματα μπορεί να επικαλύπτονται με εκείνα άλλων παθήσεων. Επιπλέον, το EPS που προκαλείται από φάρμακα μπορεί μερικές φορές να είναι δύσκολο να διαχωριστεί από υποκείμενες ιατρικές καταστάσεις που επηρεάζουν το κινητικό σύστημα, όπως η νόσος του Πάρκινσον.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο ιατρός μπορεί να χρησιμοποιήσει κλίμακες αξιολόγησης για να εκτιμήσει τη σοβαρότητα της EPS και να παρακολουθήσει τις αλλαγές στα συμπτώματα με την πάροδο του χρόνου. Αυτές οι κλίμακες αξιολόγησης μπορεί να περιλαμβάνουν την παρατήρηση των κινήσεων του ασθενούς και την απόδοση βαθμολογίας με βάση την παρουσία και τη σοβαρότητα συγκεκριμένων συμπτωμάτων.
Συνολικά, η διάγνωση του EPS περιλαμβάνει προσεκτική αξιολόγηση των συμπτωμάτων και του ιατρικού ιστορικού του ασθενούς, καθώς και ενδελεχή φυσική και νευρολογική εξέταση. Η αποτελεσματική διάγνωση είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της κατάλληλης διαχείρισης και θεραπείας της EPS.
Πώς αντιμετωπίζονται τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα (EPS);
Η θεραπεία των εξωπυραμιδικών συμπτωμάτων (EPS) μπορεί να είναι δύσκολη. Τα φάρμακα μπορεί να έχουν ποικίλες παρενέργειες και επηρεάζουν διαφορετικά τους ασθενείς . Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να προβλεφθεί η πιθανή αντίδραση που μπορεί να έχετε. Τα εξωπυραμιδικά συμπτώματα (EPS) συνήθως αντιμετωπίζονται με προσαρμογή της χρήσης φαρμάκων ή/και με προσθήκη φαρμάκων για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Η θεραπεία εξαρτάται από τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και την υποκείμενη αιτία του EPS.
Τα παρακάτω είναι ορισμένες κοινές επιλογές θεραπείας για το EPS:
Ρυθμίσεις της φαρμακευτικής αγωγής: Εάν το EPS προκαλείται από τη φαρμακευτική αγωγή, η προσαρμογή της δόσης ή η αλλαγή σε διαφορετικό φάρμακο που έχει χαμηλότερο κίνδυνο EPS μπορεί να είναι αποτελεσματική στη διαχείριση των συμπτωμάτων.
Αντιχολινεργική φαρμακευτική αγωγή: Τα αντιχολινεργικά φάρμακα, όπως η benztropine και η trihexyphenidyl, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων EPS μέσω του αποκλεισμού της δραστηριότητας της ακετυλοχολίνης στον εγκέφαλο. Αυτά τα φάρμακα είναι συχνά αποτελεσματικά στη διαχείριση της δυστονίας και του τρόμου.
Αγωνιστές ντοπαμίνης: Τα φάρμακα αγωνιστών της ντοπαμίνης, όπως η bromocriptine και η ropinirole, , μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αύξηση της δραστηριότητας της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων του EPS που προκαλείται από φάρμακα.
Βενζοδιαζεπίνες: Οι βενζοδιαζεπίνες, όπως η lorazepam, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διαχείριση της ακαθησίας, ενός κοινού συμπτώματος EPS, μειώνοντας τα συναισθήματα της ανησυχίας και του άγχους.
Φυσικοθεραπεία: Η φυσικοθεραπεία μπορεί να είναι χρήσιμη στη διαχείριση ορισμένων τύπων EPS, ιδίως της δυστονίας. Η φυσικοθεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει ασκήσεις διάτασης και άλλες τεχνικές για τη βελτίωση του μυϊκού ελέγχου και του συντονισμού
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αποτελεσματικότητα της θεραπείας για την EPS μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με την υποκείμενη αιτία και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα συμπτώματα της EPS μπορεί να είναι μη αναστρέψιμα, ιδίως η όψιμη δυσκινησία, και μπορεί να απαιτούν μακροχρόνια αντιμετώπιση.
Δεν πρέπει ποτέ να προσαρμόζετε ή να αλλάζετε τη δόση της φαρμακευτικής σας αγωγής χωρίς την καθοδήγηση του ιατρού σας (νευρολόγος ή ψυχίατρος). Η αλλαγή της δόσης ή της φαρμακευτικής αγωγής σας θα μπορούσε να οδηγήσει σε άλλα συμπτώματα. Σημειώστε και αναφέρετε τυχόν ανεπιθύμητες ή δυσάρεστες παρενέργειες στο ιατρό σας. Εάν σας έχει συνταγογραφηθεί για πρώτη φορά αντιψυχωσικό φάρμακο, ενημερώστε το ψυχίατρό σας εάν αρχίσετε να έχετε εκ νέου συμπτώματα ψύχωσης ή άλλα συμπτώματα που κανονικά θα έπρεπε το φάρμακό σας να αντιμετωπίσει.
Εάν αρχίσετε να εμφανίζετε ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες ή άλλα ανησυχητικά συμπτώματα, ζητήστε αμέσως βοήθεια. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο να βλάψετε τον εαυτό σας ή κάποιον άλλο, οπότε ο ψυχίατρό σας μπορεί να θέλει να δοκιμάσει μια διαφορετική θεραπευτική προσέγγιση.
Συνολικά, η αποτελεσματική διαχείριση της EPS απαιτεί στενή συνεργασία μεταξύ του ασθενούς και του ιατρού (νευρολόγο ή ψυχίατρο) . Είναι σημαντικό να συνεργάζεστε στενά με τον ιατρό σας για να διασφαλίσετε ότι η θεραπεία είναι προσαρμοσμένη στις δικές σας ανάγκες και ότι τα οφέλη της θεραπείας υπερτερούν των πιθανών κινδύνων.
Βιβλιογραφία:
Drug Safety Journal: “Managing antipsychotic-induced acute and chronic akathisia.”
National Institute of Mental Health: “Mental Health Medications.”
Psychiatry (Edgemont) Journal: “Antipsychotic-Induced Movement Disorders.”
Sciencedirect Journal: “Extrapyramidal Symptoms”